اگر نگاهي به گذشته بيندازيم، متوجه مي‌شويم امروزه، بيش از پيش به اينترنت و خدمات و امكاناتي كه از طريق اين شبكه بزرگ كامپيوتري در اختيارمان قرار مي‌گيرد، وابسته شده‌ايم. اين وابستگي تا حدي است كه تصور اين‌كه روزي بتوانيم بدون دسترسي به اينترنت، امور روزمره زندگي را انجام دهيم، برايمان قدري مشكل است.پرداخت قبوض، انجام عمليات بانكي، خريد از فروشگاه‌هاي بزرگ، آموزش مجازي، تماشاي برنامه‌هاي تلويزيوني، مطالعه كتاب و دسترسي به منابع اطلاعاتي مختلف تنها بخشي از امكانات و خدمات متنوعي است كه از طريق اينترنت در اختيارمان قرار مي‌گيرد، بنابراين ترديدي نيست در هر جايي كه ردپاي انسان‌ها در آنجا ديده شود، توسعه ارتباطات مبتني بر اينترنت نيز در كنار ديگر نيازمندي‌هاي آنها، لازم و ضروري باشد. توسعه اينترنت فرازميني يا فضايي نيز مقوله جديدي است كه در سال‌هاي اخير مورد توجه قرار گرفته است تا امكان ارتباط فضانوردان به اين شبكه بزرگ كامپيوتري را فراهم سازد.دكتر وینت سرف ـ كه از او به عنوان پدر اينترنت نام برده مي‌شود ـ سال 1973 ميلادي با معرفي پروتكل كنترل ارتباطي موسوم به TCP ، پايه‌هاي ارتباطات مدرن و امروزي را بنا نهاد، اما حدود 20 سال طول كشيد تا ارتباطات اينترنتي توانست به شكل امروزي در جوامع انساني گسترش يابد و اكنون پس از عبور از اين مراحل، زمان آن فرا رسيده تا دنياي وب را در محدوده‌اي فراتر از مرزهاي زميني و در فضا نيز گسترش داد.در حقيقت مفهوم اينترنت فضايي مقوله جديدي نيست. از زماني كه نخستين كاوشگرهاي فضايي به منظومه شمسي فرستاده شد، برقراري ارتباط با كاوشگرهاي ارسالي از طريق امواج راديويي مورد توجه قرار گرفت.در اين روش ارتباطي، از آنتن‌هاي مستقر در سطح زمين به عنوان ورودي‌ها و دروازه‌هاي تبادل اطلاعات با كاوشگرهاي فضايي استفاده مي‌شد. در آغاز براي هر ماموريت فضايي از يك پروتكل ارتباطي اختصاصي استفاده مي‌شد تا اين كه محققان ناسا تصميم گرفتند با توجه به افزايش ماموريت‌هاي فضايي، از يك روش استاندارد واحد براي تبادل اطلاعات با كاوشگرها و فضاپيماها استفاده كنند. در حقيقت اينترنت فضايي نتيجه پيشرفت‌هاي به‌دست آمده در زمينه ايجاد يك استاندارد واحد ارتباطي در فضاست.

اوايل سال 2010 ميلادي ناسا اعلام كرد پس از سال‌ها تلاش، فضانوردان مي‌توانند در ايستگاه فضايي بين‌المللي به اينترنت دسترسي داشته باشند، اما آنچه فضانوردان تحت عنوان اينترنت از آن استفاده مي‌كنند، با آنچه ما به عنوان اينترنت به آن دسترسي داريم، متفاوت است.فضانوردان در ايستگاه فضايي يك لپ‌تاپ دارند كه مي‌توانند با استفاده از آن و از راه دور كامپيوتري را كه در سطح زمين به اينترنت وصل شده است، كنترل كنند. در واقع در شرايطي كه پوشش ارتباطي با زمين كامل باشد فضانوردان مي‌توانند با اندكي تاخير به اينترنت وصل شوند. گرچه اين ارتباط، در مقايسه با اينترنت زميني بسيار كندتر است، اما براي آنها كاربردي است و اين امكان را در اختيار فضانوردان قرار مي‌دهد تا از آنچه در سطح زمين اتفاق مي‌افتد، مطلع شوند يا از اين طريق با اعضاي خانواده و دوستانشان در ارتباط باشند.تي‌‌جي‌كريمر، نخستين فضانوردي است كه ارسال اولين پيام تویيتري را از ايستگاه فضايي بين‌المللي تجربه كرد. پيام تويیتري تي‌جي‌كريمر، به منزله ورود اينترنت به فضا بود. در حقيقت فضانوردان ايستگاه فضايي در نخستين روزهاي سال 2010 ميلادي، با نصب بسته نرم‌افزاري ويژه توانستند براي نخستين بار از طريقWireless به شبكه جهاني اينترنت وصل شوند و ورود فضا به دنياي وب را جشن بگيرند.

پيش از اين، فضانوردان مي‌توانستند از طريق سيستم‌هاي دريافت و پخش و با تاخير زماني قابل توجه از اين روش براي دريافت و ارسال نامه‌هاي الكترونيكي استفاده كنند و به اين ترتيب، با راه‌اندازي اينترنت فضايي بسياري از موانع و محدوديت‌هاي پيشين در اين زمينه برداشته مي‌شد.پروتكل‌هاي اينترنتي زميني مانند Tcp يا همان پروتكل كنترل ارتباطي و پروتكل IP يا پروتكل اينترنتي در فواصل نزديك از عملكرد قابل قبولي برخوردار بودند، اما عواملي مانند حركت فضاپيماها در مدار سيارات، وقوع توفان‌هاي خورشيدي و همچنين فواصل بسيار طولاني ازجمله عواملي هستند كه در عملكرد اين پروتكل‌ها در فضا ايجاد اختلال مي‌كنند.به همين علت ناسا پروتكل جديدي موسوم به DSN را براي انتقال اطلاعات در فضا و توسعه اينترنت فضايي راه‌اندازي كرد كه در مقايسه با روش‌هاي مشابهي كه پيش از اين براي انتقال اطلاعات در محدوده‌اي فراتر از مرزهاي زميني مورد استفاده قرار مي‌گرفت، از عملكرد بهتري برخوردار است و مي‌تواند پاسخگوي طيف وسيعي از نيازهاي فضانوردان باشد. اگرچه نمي‌توان تلاش‌هاي ناسا در توسعه اينترنت فضايي را ناديده گرفت، اما در حقيقت وینت سرف نخستين فردي بود كه چندين سال پس از توسعه شبكه‌هاي ارتباطي اينترنتي، موضوع اينترنت بين سياره‌اي را مطرح كرد. از آن زمان محققان ناسا تلاش كردند با ايجاد يك پروتكل اختصاصي ارتباطي، اينترنت بين‌سياره‌اي يا فضايي را راه‌اندازي كنند.

در حال حاضر سرعت انتقال اطلاعات از مريخ به زمين تنها حدود 6 مگابايت در ثانيه است و بيش از 90 دقيقه طول مي‌كشد تا بتوان يك عكس باكيفيت بالا را از مريخ به زمين ارسال كرد، اما محققان ناسا در تلاش هستند با استفاده از سيستم ارتباطي پيشرفته مبتني بر امواج ليزر، زمان ارسال اطلاعات از زمين به مريخ يا عكس آن را به ميزان قابل توجهي كاهش دهند تا به اين ترتيب، زمان ارسال يك عكس باكيفيت از 90 دقيقه به 5 دقيقه برسد.به نظر مي‌رسد زمان آن رسيده است تا محدوديت سرعت اتصال شبكه‌هاي فضايي نيز با استفاده از روش‌هاي مشابهي كه دسترسي كاربران خانگي زميني را به اينترنت بي‌سيم و پهن باند فراهم مي‌كند، از ميان برداشته شود.به عبارت ديگر، اينترنت پهن باند و سريع تنها نياز اين كره خاكي نيست، بلكه اينترنت فضايي نيز بايد به روز شود تا بتواند پاسخگوي نياز كاربران باشد. ناسا قصد دارد براي ارتقاي اين سيستم ارتباطي فرازميني از يك سيستم رديابي پيشرفته و 2 مودم كه به يك ماهواره تجاري متصل مي‌شوند، استفاده كند.

يكي از مودم‌ها ارتباط با زمين و ديگري ارتباط با ايستگاه‌هاي فضايي داخل و خارج از منظومه شمسي را امكان‌پذير مي‌سازد. پيش‌بيني شده است راه‌اندازي اين سيستم حدود 3 سال به طول انجامد و ناسا هم‌اكنون در حال انجام مراحل آزمايشي اين طرح است. محققان اميدوارند بتوانند با اين روش، اينترنت پرسرعت را به دورترين نقاط كهكشان راه شيري برسانند. آنها بر اين باورند اين سيستم ارتباطي مي‌تواند نقش موثري در بهبود برقراري ارتباط ميان فضانوردان با ايستگاه‌هاي مستقر در سطح زمين داشته باشد و زيرساخت ارتباطي مهمي براي برقراري ارتباط ميان فواصل دور باشد.سفرهاي فضايي آينده و شناخت اسرار ديگر اجرام منظومه شمسي مستلزم ايجاد سيستم ارتباطي پيشرفته‌اي براي سفر به فضاست، اما فاصله زياد بين زمين و ديگر سيارات، موانع فضايي و همچنين وزن پايگاه‌های مستقر در فضا ازجمله موانع و محدوديت‌هايي است كه موجب مي‌شود به‌رغم افزايش روزافزون سرعت ارتباطات الكترونيكي در سطح زمين، رشد ارتباطات در فضا به كندي انجام شود. ارتباط همزمان اينترنتي با افزايش فاصله از سطح زمين با تاخير بيشتري صورت مي‌گيرد. علاوه بر اين ميليون‌ها مانع ارتباطي ناشناخته در فضا وجود دارد كه مي‌تواند در كانال ارتباطي بين فضانوردان و پايگاه‌هاي زميني اختلال ايجاد كند.البته بايد اين نكته را در نظر داشت كه حمل و ارسال آنتن‌هاي قدرتمندي كه مي‌توانند ارتباط با اعماق فضا را تقويت كنند نيز غيرممكن است.اينها ازجمله مواردي است كه نشان مي‌دهد توسعه اينترنت فضايي نيازمند از ميان برداشتن موانع و محدوديت‌هاي بسياري است كه مي‌تواند انجام اين پروژه را به تاخير بيندازد. بدون ترديد در آينده‌اي نه‌چندان دور، اينترنت در اعماق منظومه شمسي گسترش خواهد يافت. بنابراين دور از انتظار نخواهد بود كه اين دستاورد بتواند زمينه‌ساز فراهم ساختن سيستمي ارتباطي براي سفر انسان‌ها به ديگر سياره‌هاي منظومه شمسي باشد.

سال‌ها بخش عمده‌اي از كار شركت اربيتال ساينز طراحي، ساخت و پرتاب ماهواره‌هاي علمي، تجاري و دفاعي بوده است كه احتمالا پردرآمدترين و قابل اتكاترين بخش فعاليت فضايي محسوب مي‌شود. اين كمپاني اكنون در حال كار روي موضوع جديدي است.اين گوي فلزي مجهز به حسگرهاي راهنما و صفحات خورشيدي بال مانند به گونه‌اي برنامه‌ريزي و زمان‌بندي شده تا در سال 2012 خود را به وعده‌گاهي در يك ايستگاه فضايي بين‌المللي برساند. اين گوي فلزي يك فضاپيماي پيشرفته به نام سيگنوس است.تمام كمپاني‌هايي كه در زمينه فضايي مشغول كسب و كار هستند بايد خود را براي مقابله با پيچيدگي‌هاي فني، عملياتي، لجستيكي، نظارتي، سياسي و چالش‌هاي مديريت برخورد آماده كنند. در اين حرفه هزينه‌هاي پيش رو وحشتناك بوده و بازگشت اين هزينه‌ها نامشخص است.تحمل خطا در اينجا نزديك به صفر است و از آنجا كه مواد و مهندسي به كار گرفته شده در آن بسيار نوپا هستند ممكن است با خطاهاي بي‌شماري روبه‌رو شود. پس بايد براي هر گونه حالت احتمالي برنامه‌ريزي داشته داشت. اينجا تنها علم موشك مطرح نيست بلكه تجارت و كسب و كار با علم موشك مطرح است.شركت اوربيتال ساينز بايد ماموريت آزمايشي اين فضاپيما را با موفقيت به انجام رساند تا نشان دهد اولين باري كه سيگنوس در 250 كيلومتري بالاي زمين از راكت حامل جدا مي‌شود قادر است خود را به ايستگاه فضايي بين‌المللي كه 150 كيلومتر بالاتر از آن در حال چرخش به دور زمين است، برساند.سيگنوس به محض يافتن ايستگاه فضايي بين‌المللي بايد در فاصله حدود 9 متري آن بايستد تا فضانوردان آن را به طور كامل به ايستگاه فضايي قلاب كنند. چون اين پرواز آزمايشي است محموله نسبتا ارزان، اما مورد نياز توسط سيگنوس حمل مي‌شود؛ وسايلي همچون تي‌شرت، لباس زير و غذا.فضانوردان در ايستگاه فضايي بار را تخليه كرده و به جاي آن آشغال‌هاي فضايي را در سيگنوس جاسازي مي‌كنند. سيگنوس فضاپيماي يك بار مصرفي است كه پس از بازگشت مجدد به جو زمين بسياري از قسمت‌هاي آن مي‌سوزد و بخش‌هاي باقي مانده در قسمت‌هاي دورافتاده اقيانوس سقوط مي‌كند.قبل از انجام پرواز نمايشي سيگنوس، مهندسان و تكنسين‌ها بايد وظايف سخت و ملالت‌باري مانند تست تركيب اتصالات ممكن ميان 17 هزار سيم داخل فضاپيما را با دقت و وسواس زياد انجام دهند.اما اين زحمت‌ها ارزشش را دارد چراكه پرواز موفق سيگنوس باعث انعقاد قراردادي به ارزش 9/1 ميليارد دلار ميان كمپاني اوربيتال ساينز و ناسا براي انجام 8 ماموريت فضايي خواهد شد.

گرچه سيگنوس محصول جديدي به شمار مي‌رود، اما حاصل فناوري و تجارب عملي نزديك به 30 سال اين شركت در طراحي و توليد سفينه‌هاي فضايي است. قرار است اين فضاپيما توسط موشك جديد انتارس (يا همان پرتابگر تاوروس2) و از سكوي پرتاب جديدي در پايگاه فضايي ميد‌آتلانتيك به فضا پرتاب شود.ساخت هر يك از بخش‌هاي اين پروژه مانند فضاپيما، راكت (پرتابگر) و سكوي پرتاب مي‌تواند به تنهايي يك چالش و تعهد بزرگ براي هر سازمان يا شركتي محسوب شود. توانايي شركت اوربيتال ساينز در گردآوري و انجام هر 3 بخش، خود بيانگر توانمندي و قدرت اين شركت در آينده تجارت فضايي است.با توجه به پيچيدگي‌هاي موجود در اين راه و اين‌كه ساخت فضاپيما به شكل مكانيزه نبوده و به صورت دستي و تحت محدوديت‌هاي فيزيكي صورت مي‌گيرد و پيش‌بيني دقيق اين كه براي توليد چنين سيستم پيشرفته‌اي چقدر زمان نياز است، تقريبا ممكن نيست.اما يك چيز قطعي است و آن اين كه انجام چنين كاري بسيار پرهزينه است. هم‌اكنون در شركت اوربيتال ساينز بيش از 600 نفر در بخش‌هاي مختلف مربوط به سيگنوس، راكت حامل (پرتابگر) و سكوي پرتاب مشغول به كار هستند. از 4 سال پيش به اين طرف اين شركت بيش از 3 هزار ميليارد تومان صرف هزينه‌هاي تحقيقاتي براي طراحي و ساخت اين مجموعه كرده است.

افرادي كه وارد صنعت فضانوردي مي‌شوند بايد پرشور و علاقه‌مند باشند. بيل كلايباف يكي از مديران ارشد سيستم‌هاي فضايي در اوربيتال ساينز پيش از پيوستن به اين شركت با ناسا سرمايه‌گذاري‌هاي مشتركي در اين زمينه داشته است.در كارگاه اوربيتال تي‌شرت و شلوار جين لباس مرسوم حساب مي‌شود. او يكي از معدود نفراتي است كه كت و شلوار به تن مي‌كند. او معتقد است انگيزه دروني عامل مهمي براي ورود افراد به تجارت فضايي است.آمارها نشان مي‌دهد سودآوري كل صنعت هواپيمايي در ايالات متحده از سال 1903 تاكنون منفي بوده و تقريبا به طور قطع اين موضوع در مورد حمل و نقل فضايي هم صادق خواهد بود. تجارت فضايي از آن دسته كارهايي است كه رسيدن به هر گونه سود قابل توجه در آن بعيد به نظر مي‌رسد و احتمالا در درازمدت ميزان سوددهي منفي است.

اما به دليل آنچه منفعت عمومي خوانده مي‌شود انجام چنين كارهايي ضروري است. بسياري از فناوري‌هايي كه به صورت روزمره با آن سر و كار داريم مرهون برنامه‌هاي فضايي هستند. تكنولوژي‌هايي نظير GPS، پيش‌بيني وضعيت آب و هوا، بسياري از روش‌هاي غيرتهاجمي پزشكي، فناوري كوچك‌سازي سيستم‌هاي كامپيوتري و الكترونيكي، سيستم‌هاي اتاق پاك، مواد­­ جديد و البته بسياري از ارتباطات و سرگرمي‌هاي ما از طريق ماهواره‌ها ميسر مي‌شود.معمولا افزايش فعاليت‌هاي اقتصادي، سود مناسبي براي صنعت حمل و نقل به همراه دارد، اما بخش زيادي از اين سود به جاي صنايع حمل و نقل و تحت عنوان ماليات به جيب دولت مي‌رود. فضاي كسب و كار در چنين صنايعي به‌ گونه‌اي است كه قيمت‌ها به ناچار نزديك به هزينه و در برخي موارد زير هزينه تمام شده است.مردم بسياري از هزينه‌هايي كه براي متخصصان ملموس و مسلم است را نمي‌بينند. آنها تنها پرواز شاتل‌ها را مي‌بينند و مطالبي در مورد هزينه‌هاي زياد آن در روزنامه‌ها مي‌خوانند.«هنري هرتسفيلد» پروفسور سياست‌هاي فضايي و امور بين‌الملل دانشگاه جورج واشنگتن بازدهي سرمايه و بازگشت كلي سود ناشي از تجارت در فضا را مثبت ارزيابي مي‌كند.بودجه سالانه ناسا حدود 18 ميليارد دلار است. وزارت دفاع آمريكا بيش از اين مبلغ را در بخش مطالعات فضايي صرف مي‌كند. در شرايط كنوني كه بحران اقتصادي جهان را در برگرفته است، فشارهاي زيادي براي كاهش اين بودجه اعمال شده است. سازمان‌هاي دولتي سعي مي‌كنند با بررسي خطرات و قبول نكردن پروژه‌هاي شركت‌هاي خصوصي كه از بازدهي آن مطمئن نيستند از هدر رفت بودجه جلوگيري كنند.شركت اربيتال ساينز با 3700 كارمند در 6 نقطه از آمريكا در سال 2010 درآمدي بالغ بر 3‌/‌1 ميليارد دلار داشته كه از اين مبلغ حدود 47 ميليون دلار سود خالص بوده است. اين كمپاني سال 1982 تاسيس‌شده و در مقايسه با غول‌هايي همچون شركت بوئينگ، لاكهيد مارتين و جنرال ديناميك بسيار نوپاست. البته اين شركت برخلاف شركت‌هاي فوق كه علاوه بر مطالعات هوا فضا روي پروژه‌هاي دفاعي هم كار مي‌كنند، فقط روي بخش هوا فضا تمركز دارد.براي ورود بخش‌هاي خصوصي به تجارت فضايي علاوه بر يكسري مشكلات مربوط به تعامل با دولت، برخي بروكراسي‌هاي اداري نيز وجود دارد. به‌عنوان مثال قطعات سيستم‌هاي ارتباطي ايستگاه فضايي بين‌المللي توسط يك شركت ژاپني ساخته مي‌شود.شركت اربيتال ساينز براي سفارش يكي از اين قطعات بايد به وزارت امور خارجه مراجعه كند چون چنين قطعاتي توسط موسسه نظارت بر دادوستد‌هاي تسليحاتي كنترل مي‌شود.قطعات در جعبه‌هاي استيل ضدزنگ مجهز به حسگرهاي ارتعاشي داخل و خارج جعبه به آمريكا ارسال مي‌شود.در صورت معيوب بودن يكي از اين قطعات شركت بايد مجددا آن را برگشت دهد تا با قطعه سالم جايگزين شود. با در نظر گرفتن اين‌كه فقط در سيگنوس حدود 7 هزار قطعه مختلف وجود دارد مي‌بينيم كه اين امر ممكن است باعث ايجاد تاخير بيش از حد در برنامه زمان‌بندي شود.صرفنظر از شركت‌هاي جديدي كه در زمينه تجارت فضايي مشغول به كار بوده و ثبت نشده‌اند مي‌توان اربيتال ساينز را موفق‌ترين شركت در اين زمينه دانست. اين شركت از زمان تاسيس تاكنون 200 ماهواره با درصد موفقيت بالا به فضا پرتاب كرده كه آمار قابل توجهي محسوب مي‌شود.البته در اين بين اشكالات قابل ملاحظه‌اي هم وجود داشته است. شكست شركت در دو پرتاب ناموفق راكت‌هاي تاورسXL باعث شد حدود 600 ميليون دلار خسارت به ناسا وارد شود.هرتسفيلد مي‌گويد: ما در طول سال‌ها كار تجارب زيادي آموخته‌ايم، اما هميشه چيز جديدي براي ياد گرفتن وجود دارد. وقتي اداره هواپيمايي فدرال هواپيمايي مثلا بويينگ 777 را تاييد كرد ديديم كه همه پروازهاي آن يكسان بود، اما من معتقدم در مورد شاتل هيچ پروازي مانند پرواز قبل نيست.

شركت Spacex با صرف حدود 4 سال و نيم وقت و 300 ميليون دلار هزينه موشك فالكون 9 را براي انجام ماموريت‌هاي باري مي سازد. برآوردهاي ناسا حاكي از آن بود كه ساخت چنين موشكي در خود ناسا حدود4/1 ميليارد دلار هزينه در بر خواهد داشت.با توجه به هزينه‌هاي گزاف ساخت يك موشك، شركت‌هاي خصوصي فقط زماني اقدام به طراحي و ساخت موشك جديد مي‌كنند كه قراردادي براي انجام آن امضا شده باشد، اما شركت اربيتال ساينز بدون هيچ‌گونه قراردادي اقدام به ساخت انتارس با هزينه‌هاي خود كرد. اين موشك جديد وبزرگ فرصت‌هاي جديدي براي انجام ماموريت‌هاي باري و پرتاب ماهواره‌اي ايجاد مي‌كند.متخصصان اربيتال ساينز معتقدند گاهي اوقات سرمايه‌گذاري صرفا اقتصادي نبوده بلكه جنبه استراتژيك هم دارد.در مورد انتارس هم بايد گفت كه درك واقعي آنها از موضوع باعث شد موشكي بسازند كه در آينده با استفاده از توانايي هايش در حمل و نقل فرصت‌هاي متعدد شغلي براي خود ايجاد كنند.سخت‌ترين بخش كار اربيتال ساينز كار روي سكوي پرتاب است. چرا كه تامين بودجه لازم و به‌موقع و پيشروي بر اساس زمان‌بندي تعيين‌شده واقعا مشكل است. علاوه بر اين ايجاد زيرساخت‌هاي لازم براي پرتاب موشكي با سوخت مايع از روي اين سكو هم چالش ديگري است. انتظار مي‌رود در صورتي كه همه چيز بخوبي و طبق برنامه پيش برود اولين ماموريت آزمايشي سيگنوس سال 2012 انجام پذيرد. در اين صورت جهان شاهد تنها كمپاني است كه در زمينه حمل و نقل بار به يك ايستگاه فضايي فعاليت مي‌كند. اين به معناي واقعي كلمه كسب و كار جديدي است كه تاكنون وجود نداشته است.

در اين ميان اما هنوز برخي مسوولان به‌‌رغم زندگي در همين شرايط تلاش مي‌كنند با بازي با اعداد و ارقام عملكرد ديگري را زير سوال برده، پرونده خود را موفق‌ نشان دهند و انتقادها را نپذيرند و بيجا قلمداد كنند.اما آسمان خاكستري شهرهاي بزرگ كشور، خود گواه عملكرد بخش‌هاي مختلف است. به نظر مي‌رسد براي جبران خسارت‌هاي بحران آلودگي‌ها كه سال‌هاست سايه شومش را بر سر تهران و برخي ديگر از كلانشهرهاي ايران انداخته، دير شده باشد و تمام تلاش‌ها براي نجات از اين بحران تنها نويد زندگي زير آسمان آبي خواهد بود براي آيندگاني كه زمين و منابع آن را از ما به ارث مي‌برند. امانتي كه پاك و سالم از نسل‌هاي گذشته به ما رسيده بود، اما گويا ما وارثان مسوولي نبوديم.شعار امسال روز هواي پاك (29 دي) «سوخت پاك، خودروي پاك، هواي پاك» در نظر گرفته شده است، چراكه كارشناسان متهم اصلي بروز آلودگي هوا در كلانشهرها را خودروها مي‌دانند؛ خودروهايي با تكنولوژي قديمي كه همچنان در كشور توليد مي‌شوند و سوختي كه اين روزها شايعات زيادي درباره كيفيت آن وجود دارد.

جهان امروزه با سرعتي باورنكردني در جهت توليد علم و فناوري‌هاي سازگار با محيط زيست پيش مي‌رود، توليد سوخت‌هاي پاك براي جايگزيني با سوخت‌هاي فسيلي، استفاده از انرژي‌هاي نو و توليد خودروهاي پاك از مهم‌ترين محورهايي است كه به كمك حل مشكلات زيست‌محيطي آمده است. فناوري‌هاي سبز از آنجا كه نوپا بوده و هنوز به توليد انبوه نرسيده‌اند، نيازمند حمايت‌هاي مالي و پشتيباني‌هاي قانونگذاري هستند تا به اين وسيله جامعه به استفاده از اين فناوري‌هاي نامانوس و گران عادت كرده و راه را براي توليد انبوه فناوري‌هاي پاك و طبيعتا ارزان‌تر شدن آنها فراهم آورد.كشورهاي جهان از حدود 40 سال پيش و پس از شوك نفتي ناشي از افزايش قيمت آن، تصميم گرفتند وابستگي خود را تا جايي كه مي‌توانند به منابع فسيلي كم كرده و جانشين‌هايي براي آن دست و پا كنند. تنها پس از آن بود كه سرمايه‌گذاري‌هاي زيادي در بخش انرژي‌هاي تجديدپذير مانند زيست توده، باد، خورشيد و زمين گرمايي در بعد تحقيقاتي و عملياتي انجام گرفت.مراكز معتبر جهاني با توجه به روند رو به رشد استفاده از انرژي‌هاي پاك گزارش مي‌دهند كه از حدود 10 سال آينده به بعد، انرژي‌هاي تجديدپذير از نظر اقتصادي گوي سبقت را از انرژي‌هاي فسيلي خواهند ربود. اين موضوع جداي از اهميت استراتژيك سوخت‌هاي تجديدپذير و پاك در روزگاري است كه سر و صداي فراواني از ته كشيدن چاه‌هاي نفت و گاز از سراسر دنيا شنيده مي‌شود.افزايش قيمت سوخت‌هاي فسيلي، چالش‌هاي زيست محيطي ناشي از استفاده از اين‌گونه سوخت‌ها و قوانين سختگيرانه فراوان براي ميزان انتشار گازهاي گلخانه‌اي نيز از ديگر عوامل رويكرد جديد به سوي انرژي‌هاي تجديدپذير است. از سوي ديگر، توسعه و گسترش فناوري‌هاي پاك باعث كاهش قيمت شده و انرژي‌هاي تجديد پذير بويژه خورشيدي را وارد صحنه رقابت كرده است.

در حال حاضر خودروهاي هيبريدي و الكتريكي نمايانگر يكي از جدي‌ترين روش‌هاي استفاده از انرژي‌هاي پاك در خودروها هستند كه از مزاياي آنها مي‌توان به كوچك‌شدن اندازه موتور، كاهش مصرف انرژي و كاهش انتشار آلاينده‌هاي محيط زيست اشاره كرد. اما به نظر مي‌رسد دستيابي به اين فناوري به صورت كلان و در سطح عمومي جامعه به سرعت امكانپذير نيست. براي گذر از اين مشكل بايد زيرساخت‌هاي قانوني لازم براي تشويق به استفاده از اين فناوري‌ها را فراهم كرد تا مصرف‌كنندگان با استفاده از حمايت‌هاي دولتي، هزينه‌هاي كمتري براي مسووليت‌پذيري خود در قبال سياره زمين بپردازند.بررسي‌ها نشان مي‌دهد، موضوع خودروهاي هيبريدي در كشورمان با تاخير فراوان و با جديت كمي آغاز شد، ولي با اين حال اتفاقات موثر و مهمي در اين زمينه در يكي دو سال اخير در دانشگاه‌ها و مراكز پژوهشي رخ داده كه نياز به حمايت دارند.اواخر زمستان سال 88 بود كه باخبر شديم تاكسي هوشمند برقي و اولين خودروي هيبريدي الكتريكي ـ پيل سوختي ايران با حضور رئيس‌جمهور رونمايي شده است؛ دستاوردي افتخارآميز كه مي‌تواند چشم‌اندازي نويد‌بخش براي آينده را درپي داشته باشد.

در نخستين گام شايد بهترين روش براي همه‌گير كردن اين فناوري قانونگذاري صحيح و كارآمد در بخش حمل و نقل عمومي مانند تاكسي‌ها يا حتي اتوبوس‌ها و پيك‌هاي موتوري باشد. استفاده از فناوري‌هاي پاك در حمل و نقل عمومي از آنجايي كه تابع تصميمات و قوانين شوراهاي شهر مي‌باشند، باعث رونق صنعت خودروها و موتورهاي سبز شده و عموم مردم را نيز با اين فناوري دوست خواهد كرد.فناوري انرژي‌هاي نو در ايران يك فناوري نوپاست و به زمان طولاني احتياج دارند تا در جامعه جايگاه خود را پيدا كنند و به توليد انبوه و صنعتي برسند. اين موضوع سرمايه‌گذاري در اين صنعت را غيراقتصادي مي‌كند و به همين دليل نيازمند حمايت دولت است. دولت بايد سياستگذاري كرده و امكانات لازم را فراهم كند تا هزاران دانش‌پژوه و محقق بتوانند تحولي در سيستم حمل‌ونقل عمومي مبتني بر انرژي‌هاي نو ايجاد كنند.

خودروهاي برقي برخلاف تصور عامه مردم اصلا يك فناوري نوين محسوب نمي‌شوند. اولين خودروهاي برقي در قرن نوزدهم ساخته شدند، ولي به دليل فناوري ضعيف موتورهاي الكتريكي و باتري‌ها در آن زمان و بخاطر ويژگي‌هاي برتر خودروهاي احتراقي كم‌كم از صحنه بازار حذف شده و مورد غفلت قرار گرفتند.بزرگ‌ترين مشكل خودروهاي الكتريكي برمي‌گردد به توانايي محدود ذخيره انرژي در باتري‌ها كه راننده را مجبور مي‌كند در فواصل زماني كوتاه، آنها را شارژ كند، ضمن آن كه اين خودروها سرعت و شتاب محدودي هم دارند. از اين‌رو پژوهشگران تلاش كردند تا با طراحي نسل جديدي از موتورهاي دوگانه، معضلات و مشكلات موتورهاي احتراقي و الكتريكي را كاهش و مزاياي آنها را با هم جمع كنند و اينچنين شد كه موتورهاي هيبريدي پا به عرصه وجود گذاشتند.اين موتورها علاوه بر كاهش موثر آلاينده‌هاي زيست‌محيطي، داراي سرعت و برد بيشتري نسبت به خودروهاي صرفا الكتريكي هستند. خودروهاي هيبريدي از ادغام 2 يا چند پيشرانه انتقال نيرو كه به طور مستقيم يا غيرمستقيم به سيستم انتقال قدرت وابسته هستند تشكيل شده است.بيشتر خودروهاي هيبريدي توليد شده تاكنون از نوع بنزيني ـ الكتريكي هستند كه از نظر كاركرد بين خودروهاي الكتريكي و بنزيني قرار دارند. با توجه به افزايش گازهاي گلخانه‌اي و تعهدات بين‌المللي درخصوص جلوگيري از انتشار گاز دي‌اكسيد كربن، مراكز تحقيقاتي و دانشگاهي كشور با برگزاري مسابقات طراحي و ساخت خودرو، پژوهشگران جوان كشور را به سمت توليد خودروهاي برقي و متعاقب آن هيبريدي هدايت كرده‌اند. دنيا هم در اين زمينه گام‌هاي بزرگي برداشته است تا جايي كه از ابتداي سال ميلادي گذشته رسما فروش خودروهاي الكتريكي در سراسر جهان آغاز شد كه اين امر نشان‌دهنده تحولي اساسي در بازار جهاني است.

با توجه به اين‌كه اين روزها انگشت اتهام به سمت سوخت غيراستاندارد است، دستيابي به سوخت پاك و خودروي استاندارد اولويتي انكارناپذير است. در سال گذشته رئيس مركز ملي هوا و تغيير اقليم سازمان حفاظت محيط‌زيست اعلام كرد كه براساس پيگيري‌ها و توافقات حاصله با وزارتخانه‌هاي نفت و صنعت و معدن و همچنين تعهدات و تعاملات ايجاد شده با شركت‌هاي خودروساز، رعايت استاندارد آلايندگي يورو 4 از ابتداي سال 1391 براي تمامي شركت‌هاي خودروساز داخلي الزامي شده است.براساس مصوبه هيات دولت در حالي خودروسازان بايد از ابتداي سال آينده استاندارد آلايندگي خودروهاي داخلي را به يورو 4 برسانند كه مدير بخش بازرسي آلايندگي و محيط زيست شركت بازرسي كيفيت و استاندارد ايران معتقد است، رسيدن به اين استاندارد با وضعيت فعلي خودروها امكانپذير نخواهد بود. در حال حاضر استاندارد آلايندگي خودروهاي داخلي يورو 2 و خودروهاي وارداتي نيز يورو 4 است كه از ابتداي سال آينده اين استاندارد درخصوص خودروهاي داخلي بايد به يورو 4 و وارداتي‌ به يورو 5 برسد و در صورت عدم تحقق اين استاندارد، توقف شماره‌گذاري در انتظار خودروسازان خواهد بود.از سوي ديگر در زمينه سوخت استاندارد نيز ناصر رئيسي‌فر، رئيس اتحاديه جايگاه‌داران معتقد است: بنزين موجود براساس استانداردهايي است كه پژوهشگاه صنعت نفت تعيين مي‌كند، اما هيچ دستگاهي براي كنترل كيفيت و هيچ معياري براي سنجش آلودگي بنزين وجود ندارد.به گفته وي، جايگاه‌داران از طريق مردم و نارضايتي‌هايي كه منتقل مي‌شود‏ از ميزان استاندارد بودن بنزين وارد شده به جايگاه‌ها مطلع مي‌شوند.در همين حال، چندي پيش رئيس ستاد مديريت حمل و نقل و سوخت با تاكيد بر اين‌كه عامل اصلي آلودگي هوا بنزين توليد داخل نيست، توليد و توزيع بنزين آلوده در جايگاه‌ها را تكذيب كرده بود.محمد رويانيان تاكيد كرده بود كه هر ساله با شدت گرفتن آلودگي هوا در تهران و ساير كلانشهرهاي كشور از بنزين به عنوان عامل اصلي آلودگي هوا نام برده مي‌شود كه به گفته وي در شرايط فعلي هر چند كيفيت بنزين توليد داخلي خيلي بالا نيست، اما عامل آلودگي هوا توليد و توزيع بنزين توليد داخلي نيست. اين عضو كابينه دولت با بيان اين‌كه در حال حاضر هيچ‌گونه بنزين آلوده‌اي در سطح كشور توليد و توزيع نمي‌شود، اظهار كرد: بزودي با بهره‌برداري از طرح‌هاي جديد پالايشگاهي امكان عرضه بنزين با استاندارد يورو 4 و 5 اتحاديه اروپا در سطح كشور فراهم مي‌شود.به هر حال هنوز آسمان براي آبي بودن سخت تلاش مي‌كند، ولي بحران آلودگي هوا همچنان پابرجاست و سال‌هاست كه ريه‌هاي شهروندان كلانشهر‌هاي ايران، آلاينده‌هاي منتشر شده از اگزوز خودروها و دودكش كارخانه‌ها را تحمل مي‌كنند، اما شايد روزي برسد كه به كمك فناوري‌هاي نو و پيشرفت علم و البته قانون‌هايي كارآمد، نسل‌هاي آينده از آسمان آبي و هواي پاك بهره‌مند باشند.